Postęp technologiczny z jakim mamy do czynienia w obecnych czasach, wywiera wpływ na bardzo wiele dziedzin życia, które idąc z duchem czasu ulegają coraz to większej cyfryzacji. Rozwój ten, jest oczywiście odbierany przez społeczeństwo pozytywnie, lecz wraz z nim coraz większa grupa osób może napotykać trudności z nadążaniem za zmianami i tym samym zostać wykluczona z możliwości korzystania z coraz to nowszych rozwiązań technologicznych, będących jednocześnie w powszechnym użyciu. Wynika to z faktu, że społeczeństwo jest zróżnicowane i funkcjonuje w nim wiele grup, w tym także osoby ze szczególnymi potrzebami, których te wykluczenia dotykają w największym stopniu.
Kim są osoby ze szczególnymi potrzebami?
Przytaczając definicję ustawową, osoba ze szczególnymi potrzebami to taka, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na zasadzie równości z innymi osobami.
Innymi słowy, są to osoby często potrzebujące pomocy innych ludzi lub dodatkowego sprzętu, aby móc korzystać z powszechnie dostępnych dóbr i usług.
Zgodnie z powyższą definicją, do osób ze szczególnymi potrzebami zaliczyć można przede wszystkim osoby niepełnosprawne oraz osoby starsze. Jednakże, każdy człowiek może doświadczyć przejściowych problemów wynikających np. z choroby, z którą wiąże się tymczasowe ograniczenie sprawności, wpływające na codzienne funkcjonowanie. Również tacy ludzie będą się wtedy zaliczać do grupy osób ze szczególnymi potrzebami.
Podstawa prawna
Aby pomóc osobom ze szczególnymi potrzebami w korzystaniu z powszechnie dostępnych dóbr i usług oraz zminimalizować ryzyko ich cyfrowego wykluczenia, na poziomie Unii Europejskiej zostały wprowadzone odpowiednie przepisy. Mowa tu o Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/882 z 17 kwietnia 2019 roku w sprawie wymogów dostępności produktów i usług, czyli tzw. Europejskim Akcie o Dostępności. Wyżej wymieniona dyrektywa wprowadza spójną dla całej Unii Europejskiej definicję wymogów w zakresie dostępności oraz ramy ich wdrażania dla niektórych produktów i usług. W praktyce oznacza to, że prawo w kwestii dostępności różnych krajów UE zostaje ujednolicone, dzięki czemu realizacja założeń dyrektywy powinna być skuteczniejsza. W związku z koniecznością implementacji Dyrektywy do polskiego porządku prawnego w dniu 26 kwietnia 2024 r. Sejm uchwalił ustawę „o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze. Przyjęta ustawa zacznie obowiązywać od 28 czerwca 2025 roku. Oznacza to, że od tej daty oferowane przez przedsiębiorców towary i usługi będą musiały spełniać wymagania dostępności zawarte w ustawie.
Czego dotyczy Dyrektywa oraz ustawa?
Głównym celem dyrektywy europejskiej, a tym samym ustawy, jest zniwelowanie wykluczenia społecznego wynikającego z ograniczenia dostępu do usług i produktów codziennego użytku, poprzez zwiększenie ich dostępności wynikające z dostosowania najpowszechniejszych produktów i usług do potrzeb wszystkich użytkowników. W dyrektywnie skupiono się przede wszystkim na usługach i produktach cyfrowych, które zwłaszcza w ostatnich latach stały się nieodzowne w codziennym życiu, a ze względu na swoją postać, korzystanie z nich może sprawiać trudności w szczególności osobom starszym i niepełnosprawnym.
Do produktów i usług objętych w ustawie obowiązkiem zapewniania dostępności należą między innymi:
- systemy sprzętu komputerowego i ich systemy operacyjne,
- terminale płatnicze oraz niektóre terminale samoobsługowe np. bankomaty, wpłatomaty czy automaty biletowe,
- urządzenia umożliwiające korzystanie z usług telekomunikacyjnych oraz dostępu do audiowizualnych usług medialnych,
- czytniki książek elektronicznych,
- usługi bankowości detalicznej,
- usługi e-commerce,
- rozpowszechnianie książek elektronicznych,
- niektóre usługi z zakresu pasażerskiego transportu drogowego, lotniczego, kolejowego i wodnego – np. strony internetowe czy elektroniczne bilety.
Korzyści dla przedsiębiorców
Wdrożenie wymogów dyrektywy do produktów i usług oferowanych przez przedsiębiorstwa niewątpliwie pozytywnie wpłynie na odbiór firmy przez konsumentów. Firma oferująca bardziej dostępne produkty czy usługi będzie bardziej konkurencyjna na rynku, a tym samym będzie miała większe szanse na pomnożenie osiąganych zysków.
Dostosowywanie oferty handlowej do zasad dostępności zwiększy także zasięg firmy, przez stworzenie oferty bardziej uniwersalnej i dostosowanej do szerszego grona odbiorców. Przykładowo, włączenie osób starszych w grono potencjalnych klientów w dłuższej perspektywie może okazać się dla firmy opłacalne. Wynika to z ciągłych zmian w strukturze demograficznej kraju i starzenia się społeczeństwa, co skutkuje nieustannym zwiększaniem się grupy seniorów jako potencjalnych konsumentów.
Wyjątki w obowiązywaniu
Do momentu wprowadzenia Europejskiego Aktu o Dostępności, zapewnianie dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami obowiązywało przede wszystkim sektor publiczny. Akt ten narzuca nowe obowiązki w tym zakresie dla pozarządowych podmiotów gospodarczych, dzięki czemu zakres obowiązywania standardów dostępności zostanie rozszerzony również na sektor prywatny.
Jednakże, ustawa przewiduje wyjątki i nie wszyscy przedsiębiorcy będą podlegali tym obowiązkom.
Zwolnienie będzie obowiązywało mikroprzedsiębiorstwa, czyli firmy zatrudniające mniej niż 10 pracowników, których roczny obrót netto nie przekracza równowartości w złotych 2 mln euro.
Podstawę zwolnienia z konieczności dostosowywania produktów lub usług do wymagań dostępności będzie również stanowiło nieproporcjonalne obciążenie dla przedsiębiorstwa jakie musiałoby ponieść w celu spełnienia wymagań, a także sytuacja, w której dostosowanie produktu lub usługi do wymagań, wymagałoby znaczących zmian stanowiących zasadniczą zmianę podstawowych właściwości produktu lub usługi.
